De kunst van het ongelukkig zijn De meeste mensen deugen De zin van het leven Hoop Minder moeten, meer leven Het voordeel van de twijfel Het geschenk Een kwestie van dood en leven

De zin van het leven Gesprekken over de essentie van ons bestaan De zin van het leven is een boek vol inspirerende antwoorden op vragen die we ons allemaal wel eens stellen, maar zelden expliciet beantwoorden. In september 2018 schreef Volkskrant-journalist en schrijver Fokke Obbema een aangrijpend artikel over de hartstilstand die hij het jaar daarvoor had gehad. Het stuk maakte veel los bij lezers en kreeg meer dan duizend reacties. De ervaring riep bij Obbema zelf grote levensvragen op, wat resulteerde in een serie interviews in de Volkskrant. Vanaf oktober 2018 publiceerde Obbema een veertigtal prikkelende gesprekken met zeer uiteenlopende gesprekspartners, waarbij de eerste vraag telkens luidde: ‘Wat is de zin van ons leven?’ Dit boek geeft een boeiend overzicht hoe mensen met zeer uiteenlopende achtergronden in het leven staan en wat hun antwoorden op deze vraag zijn. Dit boek is een bundeling van deze gesprekken én het artikel waarmee alles begon. Met name interessant in dit boek is de epiloog. Daarin formuleert Obbema zeven inzichten die hij destilleert uit de veertig gesprekken. 1. Kwetsbaarheid als essentie, het belang van verbinding Als ik maar één rode draad in alle gesprekken zou mogen aanwijzen, aldus Obbema, dan is het wel dit belang van verbinding - vrijwel geen 'zin van het leven' werd geformuleerd zonder een hoofdrol voor de ander(en). Ongeacht of mijn gesprekspartner gelovig of atheïstisch was, man of vrouw, oud of jong, vrijwel iedereen hamerde op dit aambeeld van verbondenheid. 'Verbinding kan ook met de natuur, muziek of een mooi boek zijn. Je kunt je ook in je eentje verbonden voelen (...). Het kunnen delen ervan is cruciaal, dat bepaalt of we gelukkig zijn,' citeert Obbema filosoof Sanneke de Haan. 2. Veerkracht, hand in hand met dankbaarheid Een tweede rode draad: de mens mag dan een kwetsbaar, onzeker bestaan leiden, maar als dat daadwerkelijk blijkt (ziekte, ongelukken, dood van naasten) dan beschikt hij over grote veerkracht. Hoe zwaar zijn lot ook is, vrijwel altijd ziet hij lichtpuntjes - het levert meer zelfkennis op of, nog vaker, dankbaarheid. 3. Het leven is een leerschool 'Word een mens; luidt een van de opdrachten uit het hindoeïsme, zo vertelde Ashis Mathura in zijn gesprek met Obbema. In de ogen van deze hindoepriester, in het dagelijks leven ICT-consultant, is het leven een leerproces dat tot doel heeft de zin ervan te ontdekken. 'Mens ben je nog niet, je moet het worden en uitgroeien tot een individu dat zelf nadenkt, zijn eigen ethiek bepaalt en vooral: zelf ervaart (...). 4. Hoop op vooruitgang – op weg naar een groter ethisch bewustzijn? We blijven ploeteraars,' citeert Obbema opnieuw filosoof Sanneke de Haan. Dat mag individueel zo zijn, maar boeken we als mensheid geen vooruitgang, bijvoorbeeld in de vorm van een toenemend bewustzijn over de wereld, anderen en onszelf? Het lijkt er echter op dat de mensheid door de eeuwen heen op ethisch vlak niet veel verder is gekomen. Het enige wat we kunnen doen is de geschiedenis en de filosofie blijven bestuderen om te voorkomen dat we in dezelfde valkuilen stappen.' 5. Beperkingen van de wetenschap en herwaardering van religie Terwijl de beperkingen van wetenschap me in toenemende mate opvielen, begon ik religie hoger aan te slaan, schrijft Obbema. Zeker zolang ons doorgronden van het leven gebrekkig is, begrijp ik beter hoe wezenlijk geloven blijft, in de vorm van de oude stromingen of in moderne varianten. Religies bieden houvast, citeert Obbema Christien Brinkgreve: 'Het blinde proces van de evolutie, waarin er geen schepper meer is, is voor veel mensen een onveilig idee. De mens heeft behoefte aan iets groters dan hijzelf dat ergens op is gericht. Het idee van chaos of willekeur is bedreigend.' 6. Het nut van de dood – zoeken naar de essentie Het besef dat alles vergankelijk is en niets vanzelfsprekend, leidde bij een van Obbema’s gesprekspartners ‘tot een gevoel van dankbaarheid en waardering'. Die vergankelijkheid vormt volgens hem de kern van de eerder in dit boek besproken kwetsbaarheid van ons bestaan - het is het gedeelde lot dat ons 'broeders in de dood' maakt. 7. Geen zin, wel betekenis? Dat een eenduidig antwoord op de beginvraag van het boek naar de zin van het leven ontbreekt, kunnen we betreuren, maar dat biedt ook ruimte - het geeft ons de vrijheid zelf zin of betekenis aan om bestaan toe te kennen, aldus Obbema. Geen enkel antwoord geldt als finaal. Het is een zoektocht zonder einde, maar daarmee nog niet nutteloos – deze helpt, in ieder geval bij hem, essentiële kwesties te onderscheiden en te doorgronden. Hij weet zich daarbij gesteund door de visies en suggesties van velen - schakels in een slechts gedeeltelijk kenbaar, groter geheel. Fokke Obbema werkt bij de Volkskrant, waar hij chef van de economieredactie en correspondent voor Frankrijk is geweest. Hij schreef eerder China en Europa, dat zowel in het Nederlands als het Engels verscheen. Tegenwoordig legt hij zich voor de krant toe op zingeving.